EntellektuelForum

Alemdar · Tarih: Cmt Oca 03, 2015 7:53 pm Mesaj konusu: Okumak edimi ve geleceği[

Okumak edimi ve geleceği
Selçuk Salih Caydi
15.12.14

(..)

Okumakla ilgilenen uzun bir yazı okuduktan sonra ("Die Zukunft des Lesens", Der Spiegel 8.12.2014) yazıdaki konular kadar, orada işlenmemiş konuları da burada ele almanın birçok bakımdan gerekli olduğunu düşündüm, okumanın geleceğiyle ilgili bazı ilginç tekniklerden ve araçlardan da bahseden bir yazıydı. Tabii bunlar adı üzerinde "teknik şeyler" ve sözkonusu yazı malesef, okumanın özüyle pek yakından ilgilenmemiş.
Otuz yıldır unutamadığım bir şokum var! (Cümleyi bu şekilde kurmak bile konunun yoğunluğunu anlatmaya yeter sanırım). Bir yakınım bana "hala okuyor musun?" diye sormuştu. Ben de sersemlemiş bir vaziyette, dünyanın en sıradan cevabını gevelemiş ve "Evet" demiştim. Elbette daha uzun bir cümle kurmak isterdim, hem de okumak denen olayı "Üniversite ders kitabı okuyup hayatın geri kalan kısmında Hürriyet'e talim etmek" diye anlayan ve benim anlayamadığım anlayışın o olağanüstü yaygınlığına rağmen. Türkiye'de düzenli kitap okuyanların oranı bugün binde bir oranında, Almanya'da bu oran yüzde 26, Japonya'da ondan da fazla. Eskiden, yirmi-yirmibeş yıl önce, "Eğitim almak" anlamında kullanılan "Okumak" dışındaki okumak türleri, tehlikeli sayılıyordu. Türkiye, bugün birçok gencin mel mel bakacağı ve sevindirici bir şekilde anlayamayacağı üzere, okumayı hem tehlikeli hem de zararlı sayıyordu. 12 Mart 1971 darbesini yapaanların evlerden kitap topladıkları günlerde, kitaplara tuğla muamelesi yapan polis memurlarıyla ilgili anekdotlar bugün de anlatılır, ama okumak, insanın bugünkü tekamül seviyesinde son derece gerekli -hatta zorunlu bir şey haline geldi. Eski önyargılar tarih oldu. Okumak, beynin üç boyutlu algılamayı sağlayan yanını harekete geçiriyor ve günümüzün uygarlığı okumanın yaygınlaşması üzerine kurulu. Şöyle de ifade edebiliriz:

(..)

Avrupalılar okuya okuya düşünme kapasitelerini yükseltirken ve bu özelliğin kazandırdığı kurnazlığı da zaman zaman kötüye kullanarak Dünya'nın anasını satarken, sadece Osmanlı sarayı ve İstanbul münevver çevrelerinde değil, Çin'de de, Japonya'da da, Siam'da da, Avrupalıların nasıl bu kadar "akıllı" olabildiği konuşulup durmuş. İşte bu "çözülemeyen" olayın ardındaki ilk öz neden: okumak ve okumanın sosyalleştirilmesidir.

Kapitalist sistemde okumak ve eğitim sistemi (tevhid-i tedrisat), ortak bir milli ruh oluşturulmasını sağlayan yegane şey olmuştur. Okuyarak, yazarın -yani başka birinin- dünyasına girmek, dünyaya onun gözüyle bakmak demek. Günümüz etik değerlerin önemli kavramlarından biri "Empati" ile yakından ilgili. Okumanın çoklu sosyalleşmiş hali, insanların millet/ulus kurmasına katkıda bulunuyor demek. Kürt aktivistlerin ana dilde eğitim üzerinde bu kadar durması, Kürtçe edebiyat yapması da bu sonucu destekliyor. Bol bol okumaya erken başlamış milletler, sosyo-kültürel açıdan çok daha sağlam homojen birlikler kurmuşlardır.

Okurken insan beyninde ne olduğunu araştıran çok sayıda bilim adamı/kadını var. Beyin araştırmalarının son yıllarda yeni bir bilimsel trend oluşturduklsrını ds söyleyebiliriz. Ben daha çok, okuma olayının ruhsal yanıyla ilgileniyorum. Çünkü hayat, biyolojinin katı realitesinden ziyade, duygusal bir modda algılanıyor ve insan denen canlı da duygusal bir yaratık türü.

(..)

Yazmak ve okumak, daha sonra unutulduğu sanılan bir çok kitabın ve hikayenin bilinç altından insanlığı etkilemesini sağlayan, insan ruhuna son beşbin yıldır bildiğimiz şekli veren şeydir. Bu gerçek, herkesin okuyup yazdığı günümüzde çok daha kesindir. Günümüzde okumanın önemini yadsımak zaten bir yana, "hala okuyor musun?" diye sormak da abestir, çünkü herkes elinde bir cep telefonu, en azından Twitter veya Facebook okumaktadır. İnsanların cebine kadar giren Smartphone, konuşmaktan çok okumak için kullanılan bir araç ve yeni okumak türleri, artık ortak bir insanlık ruhu üretiyor.

Ulusların oluşmasında nasıl ortak dilde okumak-yazmak ve okul esas idiyse, ortak değerlere sahip bir insanlığın oluşmasında da aynı rolü, Smartphon, tablet ve tabii internet oynuyor. Ne dil konuştuğunuz bile çok önemli değil. İnternetteki tercüme motorları anlaşılmanıza olanak sağlıyor. Yeter ki elinizdeki sofistike cep telefonunu kullanmayı bilin ve doğru App'leri indirin. Cep telefonundan okumaya başlayınca hemen, "Evrensel insani değerler" dediğimiz belli değerlerin hüküm sürdüğü, eşitlik, özgürlük, tolerans, insan haysiyeti, insan hakları, karşılıklı saygının sınırları çizdiği bir alanda buluyorsunuz kendininizi ve bu alan, yazmaktan ziyade okuyarak oluşuyor.

İki okuma türü var, bunlardan ilki yüzeysel okuma, diğeri derin okuma.

Yüzeysel okuma, insanın bilgilenmek için yaptığı okumalara deniyor ve gazete okumaktan, telefonu kullanma kılavuzu okumaya kadar uzanan bir alanı içeriyor. Günümüzde bu okuma türü en yaygın olanı ve tabii bilimcilerin kolaylaştırmaya çalıştıkları alan. En son yöntem, insanın bir alt satıra geçerken gözünü kaydırarak hem yorulmasını hem de zaman kaybetmesini önleyen kayan yazılar. Bunun için araçlar da geliştiriyorlar. Cümleler daha kısa olacak ve bu metodla çok daha hızlı ve fazla okunabilecek. Okumanın insanı nasıl akıllandırıp ına nasıl ruhsal haz kattığını bilenler için önemli bir bilgi. Der Spiegel yazısında, Bluetooth ile bilgisayara baülanabilen yeni bir okuma aparatından bahsediliyor. Gözlük gibi göze takılıyor ve araç gözbebeğinizin hareketlerine geöre okuma alışkanlığınızı saptayıp, ona göre kolaylıklar sunuyor. Çok okuyanlar, okudukça kendiliklerinden daha fazla okumaya meyilliler. İnternette birşeyler okuyanların, kitap okuyanlara nazaran daha huzursuz bir ruh haline kapıldıklarına kadar tonla tesbit var ve hepsi aynı kapıya çıkıyor: Bu gidişle insanlar daha çok okuyacak ve birçok bakımdan okumak zorunda kalacak, (..)

İnsanlık yoluna okuyarak devam ediyor ve bunu yüzeysel okumayla değil, derin okumayla yapıyor.

Yüzeysel okumadan farklı olarak "Derin Okuma", karmaşık metinleri okumak ve anlamanın ötesinde, onlara eleştirel (veya onları aşan) yorum getirerek okumak anlamında kullanılıyor. Yani okuduğunuz metne öyle derinlemesine dalıyorsunuz ki, başka birinin düşüncelerine hayallerine ortak olurken, siz de kendinizce düşünerek ve hayal ederek okuduklarınızı -farkında olmadan, veya farkında olarak- hem yeniden üretiyorsunuz, hem de onun devamı/alternatifi olabilecek düşünceler kurguluyorsunuz. Yazar olmak isteyenlere önce "çok okumalısın" denmesinin nedeni de bu, ama burada "oku" derken, "derinlemesine oku" denmek isteniyor elbette.

Hep severek verdiğim bir örnektir: İzlanda'nın ihraç ettiği mallar içinde bir de "Polisiye romanlar" diye bir kalem vardır. İskandinavyalıların ne kadar çok polisiye yazarı olduğunu görüp şaşanlar, bu ülkelerde yazarlara inanılmaz kolaylıklar sağlandığını, fikir ve ifade özgürlüğünün sınırının olmadığını bilmezler. Derinlemesine okuyan insan yazdıkça onu okuyanlar da olur. Ve bu olay, bir halkın yükselişindeki en derin gizdir. İskandinav ülkelerinde yazarlara tanınan imtiyazlar, Kürt edebiyatı gibi birçok küçük halkın edebiyatının yaşaması ve gelişmesine katkıda bulunmuştur. Okumanın önemi devam ediyor -özellikle derin okumanın. Bu okuma türü için elbette bildiğimiz kanlı-canlı kağıttan kitap her zaman esastır. Yapılan araştırmalar, 20 dakikada (benim) göz yoran tabletlerin de, iki-üç saat okumaya izin veren yeni kağıt-ekran teknolojisinin de derin okumalara çok da uygun olmadığını gösteriyor. İnsanlar, üç boyutlu düşünce/hayal dünyasında üç boyutlu bir şey olan kitabı tercih ediyorlar, Dünyadaki genel trend böyle. Dünyadaki okurların ağırlıklı bir bölümü kadın ve okunan kitapların başında, anlatılar/hikayeler/romanlar geliyor.

İnsanoğlunun görsel düşünce biçimi ile harflere dayanan düşünce biçimi arasındaki denge bozulduğundan beri okumak, logaritmik bir hızla yaygınlaşıp günümüzde iletişimin de temel direği olmak yolunda ilerliyor. Ama daima böyle sürer mi? Elbette Hayır. iletişimde görsel malzeme kullanılması ve bunun yaygınlaşması bilimcileri düşündürüyor. Bir konu oldukça kesin: Gelecekte okumak için giderek daka fazla ve yoğun biçimde araç kullanmak zorunda kalacağız. Ben bugünden, bir de değil iki iPad'le birlikte yaşıyorum ve bilgisayar, Smartphone gibi cihazlar kullanıyorum, sonradan öğrendim ama 1990'lı devrimci gençlik bu aletlerle büyüdü. Bu araçlar üxerinden iletişim kurmaya ve okumaya daha yatkın. Televizyon seyretmeyi uzun yıllardır tamamen bıraktığımdan beri, yüzeysel okumalarımın ağırlıklı bölümünü internet üzerinden, bu araçları kullanarak yapıyorum. Gelecekte elektronik kitapların bir parçası olarak videolar, grafikler, çeşitli danışma linkleri, sözlükler de satılacak. Avrupalı bir blogger yıllar önce anlatmıştı, o zaman deneme aşamasındaydı. İnternetten satın aldığım yabancı dergilerin çok büyük bir kısmı artık bu teknikleri kullanıyor. Okumanın bir halkı yükseltebilmesi için önce fikir ve ifade özgürlüğünün içselleştirilmesi ve yazarların cidden desteklenmesi gerekiyor elbette. Bunun bir devlet politikası haline getirilmesi, önümüzdeki hızlı dönemde nal toplamamak için birinci şart. (..) Zaman çok hızlı ilerlerken, İnsanın tekamülüne set çekmeye kalkanlar, çektikleri setin altında kalıyorlar. Okumak, -ama en çok da Derin Okumak- günümüzde uygarlığın temel taşı.

Kayanak: http://konstantiniye.blogspot.com.tr/
_________________
Bir varmış bir yokmuş...