EntellektuelForum

Alemdar

Gürkan Hacır/Akşam
Eroin fabrikası

UYUŞTURUCU BAHÇESİ
Türkiye, Uyuşturucuyla mücadele amacısyla Cenevre Anlaşması'nı imzalamayınca, Avrupa'nın hemen yanı başında bağımsız bir uyuşturucu bahçesi oluverdi. Yani şimdiki Kolombiya'yı düşünün. Uyuşturucuyla en büyük mücadeleyi yürüttüğünü söyleyen (!) ABD'nin burnunun dibinde dünya uyuşturucu pazarını yöneten Kolombiya gibi Türkiye de Avrupalı kaçakçıların gözdesi olmuştu. Sadece üretilen afyon ve Hint Kenevirinden söz etmiyorum. Eroin ve morfin üreten tesisler birbiri ardına açılmaya başladı.

İLK FABRİKA TAKSİM'DE
İlk fabrika, Taksim Gezisi'ndeki Mecidiye Kışlası'nda Japonlar tarafından kuruldu. Şirketin adı Oriental Products Company'di. Şirketin iki ortağından biri, Ermeni bir yurttaşımızdı; Hosep Galenyan. Ayda 200 kg. eroin üreten bu fabrikayı, 1929 yılında Ecza-yı Tıbbiye ve Kimyeviye şirketi izledi. Bu şirketin sahibi ise Türkiyeli ünlü bir Musevi aileydi; Tarantolar!

TARANTO İŞ BAŞINDA
Tarantolar, uzun yıllardır afyon ticaretiyle uğraşıyorlardı. Ama şunu da hatırlatayım; Tarantolar, Türkiye'nin ilk büyük sanayi kuruluşlarından sayılan Santral Mensucat'ın sahipleriydiler. Yani bir elleri uyuşturucuda, diğer elleri ise tekstil ve diğer sektörlerdeydi. Bugünkü uyuşturucu baronlarının ailelerinin yaşamına ne kadar da benziyor değil mi?

SANTRAL MENSUCAT
Tarantolar, varlık vergisinde büyük yara aldılar. Ve ünlü Santral Mensucat'ı küçük hissedarları Bezmenler'e kaptırdılar. (Türkiye'nin ilk Gabin davası da ünlü Taranto-Bezmen davasında görüldü.)

1000 KG. EROİN
Tarantolar'ın fabrikası Haliç'teydi. Aylık üretim, ilk kurulan fabrikadan daha çoktu; 1000 kg.
Tıbbi amaçla kullanılan morfin ve türevlerinin yanı sıra yüklü miktarda eroin de satışa sunuluyordu.
Üçüncü fabrika, yine aynı yıl Kuzguncuk'ta açıldı. Türk Ecza-yı Tıbbiye ve Kimyeviye Şirketi. Hissedarları adeta uluslararası bir konsorsiyomu andırıyordu. Meksikalı, Fransız Belçikalı ve Türk. Ama eroin ve morfin üreten bu fabrikanın hissedarlarından biri oldukça ilginç bir isimdi; Hasan Saka! Başbakanlık ve çeşitli hükümetlerde bakanlık yapan Hasan Saka, bu fabrikanın yönetiminde yer almıştı.
Hasan Saka'nın da bu işin içinde yer almas,ı aslında devletin bu işe ne kadar da sıcak baktığının göstergesiydi. Eroinden Türkiye'ye giren paranın ne kadar olduğunu söylersem durumu daha iyi anlatmış olurum.
Yıllık 14 milyon TL!...
Bu sayı Türkiye'deki birçok şirketin toplam cirosundan bile daha fazlaydı.

HEROİN MARKASI
Burada büyükçe bir parantez açmalıyım; eroin, bulunduğu ilk yıllarda ilaç olarak değerlendiriliyordu. 1900'lü yılların başında önce Avrupa'nın bazı ülkelerinde ardından Amerika'da resmi ilaç kodeksine giren bir sakinleştiriciydi. Eroinin öldürücü etkisi henüz ispatlanmamıştı. Tartışmalar üzerine ünlü Bayern firması, Heroin markasıyla ürettiği eroinle beraber mucize ilaç olarak bilinen aspirinin de üretimini durdurdu.
Eroin, 1925 Cenevre Anlaşması'yla yasaklandı. Ama Türkiye bu anlaşmaya imza koymayınca pazar da ona yönelmiş oldu. Bütün eroin kaçakçılarının gözdesi Türkiye oldu.

LEGAL AMA İLLEGAL
İşin tuhaf yanı Türkiye, eroini yasal çerçevede üretiyor ama dış pazara sunduğunda ürün illegal oluveriyordu.
Sadece eroin değil, kodein, morfin ve dionin de üretilip ihraç ürünü olarak satışa sunuluyordu.

YUNUS NADİ'NİN İLGİSİ
Tıbbi talebin olmadığı eroinin üretimine tüm hızla devam eden fabrikaların elde ettiği cirolar o kadar iştah kabartıcıydı ki, dönemin bütün ticaret adamları eroin fabrikası kurmanın hazırlığına girişmişlerdi.
Cumhuriyet gazetesinin sahibi Yunus Nadi de bunlardan biriydi. Ama müzmin muhalifi Arif Oruç'un bu konuya ilişkin yazıları çıkınca geri adım atmak zorunda kalmıştı.

BUNALIMI ATLATTI
Türkiye, tam bir yasal boşluk yaşıyordu. Hem ülke içinde hem de ülke dışında...
Bir teoriye göre Türkiye, 1929 ekonomik buhranını eroinden elde ettiği gelir sayesinde hafif atlatmıştı. Çünkü ihracatın neredeyse yarısından fazlasını eroin ve morfin oluşturuyordu.
Peki, ilaç olarak kullanımı nasıldı?

MAZHAR OSMAN
Psikiyatri alanında Mazhar Osman hoca, eroin felaketine işaret eden ilk tıp adamı oldu. Çünkü bu yarı legal üretimle, İstanbul'da bir anda eroin müptelaları ortaya çıkmaya başlamıştı. Ve bu bağımlıların da ilk getirildikleri yer haliyle Bakırköy Akıl Hastalıkları Hastanesi oluyordu. Bakırköy Akıl Hastanesi'nin Başhekimi olan Mazhar Osman Umsan, öncelikle Japon fabrikasında çalışan işçilerin üretim sırasında zorunlu olarak eroin kokladıklarını ve bağımlı olduklarını söylese de bunun sadece işçilerle sınırlı olmadığını gördü.

EROİNMANLAR ŞEHRİ
İstanbul artık bir eroinmanlar şehri olmaya başlamıştı. Ve ölümler de birbiri ardına gelmeye başladı. Sadece bir yılda İstanbul'da eroinden ölenlerin sayısı 1000'i aşmıştı.
Uluslararası tepkiler giderek büyüdü. Avrupa'da yayımlanan dergilerde Atatürk hakkında yapılan karikatürler belki de bardağı taşıran son damla oldu. 1933 yılında Atatürk'ün ısrarıyla bu fabrikalar kapatıldı. Aynı yıl Uyuşturucu Maddeler İnhisarı kuruldu. (Bugünkü Toprak Malzemeleri Ofisi.)

JALE'NİN HAZİN SONU

Türkiye, bu kısa dönemli uyuşturucu geliriyle yüklü miktarda ihracat yapmayı başarmış ama birçok gencini de eroin batağına gömmüş oldu.
İlk kadın tiyatrocumuz Afife Jale, bu furyanın en trajik kahramanlarından biri oldu. Giderek bağımlısı olduğu morfini ve sonrasında eroini temin edebilmek için eczacılarla yatıyordu. Bunu gören Selahattin Pınar, çok sevdiği halde eşinden ayrılmak zorunda kalmıştı. Jale'nin sonu hazin oldu. Uyuşturucudan dolayı sefalet içinde hayatını kaybetti.
_________________
Bir varmış bir yokmuş...