EntellektuelForum

Alemdar

Irak'ı Kuran İngiliz Kadın Casus Gertrude Bell ve Kerkük
Ali Kerküklü
AntiGazete
10 Kasım 2010

Gert ru de Bell, 1. Dün ya Sa va şı son ra sı nın Irak’ını kur muş, sı nır la rı nı cet vel le ken di si çiz miş ve ya rat tı ğı Irak’ın kra lı nı bi le biz zat ken di si ta yin et miş bir İn gi liz casusudur. Bell, 14 Temmuz 1868’de zen gin bir İn gi liz ai le nin ço cu ğu ola rak dün ya ya ge lir. Ox ford’un Mo dern Tarih, Coğ raf ya ve Ar ke olo ji Bö lü mü nü iyi bir de re cey le bir ti ren ilk ka dın olur.
Gittiği yerlerde gördüklerini günlüklerine yazıyor ve çizdiği haritaları İngiliz Kraliyet Coğrafya Merkezi'ne gönderiyordu. 1913'te İngiltere'ye döndüğünde artık herkes Gertrude Bell'i bir Ortadoğu uzmanı olarak görüyordu.

Irak’ı Kuran Gert ru de Bell 1911 Mart’ında Türkmen Bölgelerinde Çektiği Kerkük Kalesi, Altun Köprünün Taş Köprüsü ve Dakuk’un (Tavuk) Ulu Camii Minaresi Fotoğraf Görüntüleri.

Ortadoğu'ya sayısız ziyaretler yaptı. Arapça, Farsça ve Türkçe bilen Bell, bu ziyaretlerde kadınlığını da kullanarak o zamanlar Osmanlı'nın kontrolünde olan Kudüs'te, Suriye'de ve Irak'ta yerel halk ve tüccar ve aşiretlerle güçlü dostluklar kurdu.1900-1914 yılları arasında Musul-Kerkük-Erbil ve Süleymaniye bölgesinde aşiretler arasında defalarca dolaştı, fotoğraflar çekti ve yörenin haritalarını çizdi.1911’ın Mart’ında Kerkük,Erbil,Altun Köprü ve Dakuk gibi Türkmen bölgelerini dolaşıp haritasını çizip fotoğraflarını çekti.

Birinci Dünya Savaşı yaklaşırken ingiliz hükümeti, bilgilerinden faydalanmak için onu İngiliz istihbarat Servisine davet etti. 1915'in Kasım ayında Gertrude Bell, İngiliz İstihbaratına katıldı. Londra'dan kalkan gemiyle Kahire'ye geldi. Teşkilatta artık "Queen of Desert (Çöl Kraliçesi)" olarak tanınıyordu. Bell, İngilizler'in Irak'ı işgalinde ve yerel halkın onlarla birlik olmasında kilit rol oynadı. Hizmetleri ülkesinde o kadar takdir edildi ki Ortadoğu'yu yeniden şekillendirmek için İngiltere Başbakanı Winston Churchill tarafından 1921'de düzenlenen Kahire Konferansı'na katılan tek kadın oydu. 1917'de de Bağdat İngilizlerin eline düşünce,Bell'in İngiltere için önemi daha da arttı. Yeni Irak'ın sınırlarının çizilmesinde en büyük söz sahibi Bell oldu. Çoğu günler kendini odasına kapatıp, haritaların başında saatler geçiriyordu. 1919'da Paris'te düzenlenen konferansta Bell'in ve birlikte çalıştığı Arabistanlı Lawrence'ın fikirleri dikkate alındı. Yeni sınırları çizilmiş Irak'ın ileri gelenleri tarafından "El Hatun" olarak tanınıyordu. Bell, Birinci Dünya Savaşından sonra 1920’de Irak’taki İngiliz Yüksek Komiserliği'nin Ortadoğu Sekreteri olduğu için sıfatı artık “siyasi memur”du, tüm günü Irak’ın ileri gelenlerini, şeyhleri dinlemek ve yeni bir devlet kurmaktı. Irak'ın gölgedeki lideri o olmuştu. Osmanlı himayesinde yüzlerce yıl yaşadıktan sonra İngiltere'nin himayesine giren Iraklıklar, Irak'a bir lider arayışına girildi.

Irak’ta Bir Piknikte, En Önde Oturan Irak Kralı 1.Faysal ve Ortada Oturan Bayan Gert ru de Bell

Gert ru de Bell ve öğrencisi Tho mas Ed ward Law ren ce’ın (Ara bis tan lı Law ran ce) İn gil te re’nin menfa at le ri için bir araya gelerek, Irak’ın başına en iyi seçimin 1919'da Paris konferansında tanıştığı Emir Faysal olduğu kararına vardılar. 1921'deki Kahire Konferansı'nda Churchill'i de ikna ettiler. Ve Osmanlı Devleti’nin dağılmasın da büyük rol oynayan Mek ke Şe ri fi Hü se yin İbn Ali’nin oğ lu Fay sal, 23 Ağustos 1921'de İngiletere'nin himayesinde Irak Kralı olarak taç giydi. Bell, Faysal'ın en büyük danışmanı oldu. 1920’de ki San Re mo kon fe ran sın da İn gi liz ler ve Fran sız lar “man da”ları nı pay la şır lar. İn gi liz ler Irak’ı ve Fi lis tin’i alır ken Fran sız lar’ın pa yı na Su ri ye dü şer.

Irak Kralı I.Faysal (Önde) ve İngiliz Casusu Arabistanlı Lawrece (Kralın solunda)

Gert ru de Bell, bu gün kü Irak’ın oluş ma sı ve sı nır la rı nın çi zil me sin de be lir le yi ci isim ol muş tur. İs mi Arap dün ya sın da ef sa ne ha li ni alan Gert ru de Bell, Arap lar ara sın da “Çö lün Kı zı” ya hut “Irak’ın taç sız kra li çe si” di ye bi li ni yor du.Ni san 2003 ta ri hin de Bağ dat’ta iş gal sı ra sın da yağ ma la nan Irak mü ze si nin ku ru cu su (1923) Gert ru de Bell’dir. Irak’ın ilk Es ki Eser ler Ge nel Mü dü rü odur. Bu görev de üç yıl ça lış mış ve bu gün Me zo po tam ya me de ni ye ti nin en önem li ve es ki eser le ri mer kez lerin den sa yı lan Bağ dat Mü ze si ni ku rup ba şı na geç miş tir. Bell,12 Temmuz 1926’da 58 yaşındayken aşırı dozda uyku ilacı alarak intihar etti.Bağdat’ta gömüldü, bı rak tı ğı va si ye tin de 50 bin Ster lin tu ta rın da ki pa ra sı nı Bağ dat Mü ze si nin ge liş ti ril me si için ba ğış la mış tır. Gertrude Bell anne babasına yazdığı 1600 detaylı ve canlı ifadeli mektuptan, gezi sırasında tuttuğu 16 günlükten ve 40 diğer kalemden oluşur. Arşivinde 7000 fotoğraf da vardır; 1900-1918 tarihlerinde çekilmiştir. Ortadoğu tarihi eserlerine ait olanları paha biçilmezdir, çünkü bunların çoğu aradan geçen sürede yıkılıp gitmiş, ve bazan de tamamen izleri silinmiştir; öte yandan çöl kabileleri ile ilgili resimler antropolojik ve etnografik açıdan kıymetlidirler.

Irak’ı kuran,sınırlarını cetvelle çizen ve Kralını tayin eden Gert ru de Bell’in mek tup la rın da Kerkük’ün bir Türk men şeh ri ol du ğu açık bir şe kil de belirtmektedir. Ger tu de Bell “El-Irak Fi Re sa ili Miss Bell”(Bayan Bell’in Mektuplarında Irak) ter cü me ve yo rum. Ca fer El-Hay yat, s.383, 14 Ağus tos 1921 ta ri hin de ba ba sı na yaz dı ğı mek tu bun da “(Irak’ta)Re fe ran dum ya pıl dı ve Kral Faysal oy bir li ği ile se çil di, ama Ker kük, Kra lın le hi ne oy kul lan ma dı. Ker kük’ün içi ve il çe le ri Türkmen ler den oluş tu ğu, ba zı köy le rin ise Kürt ler den sa kin ol du ğu nu yaz mak ta dır.( El-İrak fi Resail el-Miss Bell (Bayan Bell’in Mektuplarında Irak), Tercüme ve yorum: Cafer el-Hayyat, Arap Ansiklopediler Yayınevi, Beyrut 2003, s.383 )

Kerkün’ün bir Türkmen şehri olduğu şüphesi olanlara bu belge ithaf edilir.Bu arada, Türkmen şehir,kasaba ve köylerin adlarını değiştirmeye yeltenenler bilsinler ki özü değiştirmeye güçleri yetmeyecektir,çünkü biz bu toprakların sahibiyiz ve buradayız,sonuna kadar da burada olacağız, Irak'taki Türkmen varlığını silmeye, yok etmeye kimsenin gücü yetmeyecektir. Türkmenler Allah'a bir can borçları var, hiçbir Türkmen günü geldiğinde bu borcu ödemekten de geri kalmayacaktır. “Keser Döner Sap Döner Gün Gelir Hesap Döner”.
_________________
Bir varmış bir yokmuş...